Strzmiele - dwór

Anna Walkiewicz

Fragment fasady dworu (fot. G.Solecki)

Wnętrze holu (fot. G. Solecki)

Zespół barokowego dworu z założeniem ogrodowym powstał na miejscu średniowiecznego zamku, a w jego piwnicach zachowały się relikty pierwotnej budowli.

Założycielem warownej siedziby w Strzmielach, w 2 połowie XIII w., był kasztelan kołobrzeski - Borko II. Pierwotna siedziba została zniszczona w 1393 r. przez krzyżaków w odwecie za powtarzające się, organizowane przez Macieja von Bork, napady na rycerzy zmierzających do Malborka. Na przełomie majdanie XIV i XV w., na niewielkim wzniesieniu-majdanie, zbudowano nowy zamek chroniony murem, wałami i fosą, a całość założenia poprzedzono przedzamczem.

Rodzina von Borków zamieszkiwała Strzmiele przeszło 400 lat, do początków XVIII w., kiedy to dobra kupił Ernest Adrian von Edling. Nowy właściciel w 1. ćwierci XVIII w. zainicjował przebudowę siedziby obronnej w barokową rezydencję. Na dawnym majdanie zamkowym powstało charakterystyczne dla epoki baroku założenie przestrzenne rezydencji usytuowanej "entre court et jardin", z paradnym dziedzińcem z wjazdem od południa, zaakcentowanym symetrycznie ustawionymi pawilonami, podnoszącymi rangę założenia o niewielkiej skali. Parterowe pawilony o jednoprzestrzennych wnętrzach pełniły funkcję pomieszczeń gościnnych. Z pierwotnego układu zachowano średniowieczną fosę, a dwór stanął na osi wjazdu, w północnej części dziedzińca, na miejscu dawnego zamku.

Kolejną przebudowę zrealizowano w 4. ćwierci XVIII w. Podczas robót mury rozebrano do poziomu piwnic i wzniesiono nowy dwór o charakterystycznie masywnej sylwecie nawiązującej do pierwotnej, feudalnej siedziby. Dwór założony na planie prostokąta, skierowany fasadą na południe, parterowy, na wysokim podpiwniczeniu, z mieszkalnym poddaszem nakryty dachem mansardowym. Elewacje otynkowano, z podziałem architektonicznym wyrobionym w tynku, naroża zaakcentowano boniami, prostokątne otwory okienne ujęto płaskimi opaskami z uszakami i płycinami podokiennymi, a elewacje frontową i tylną zwieńczono profilowanym gzymsem podokapowym. Oś fasady zaakcentowano płaskim ryzalitem z wolutowym szczytem. Główne wejście, ujęte boniowanymi lizenami połączonymi łukiem koszowym, poprzedzono dwubiegowymi schodami, z osobnym wejściem do piwnic na osi przyziemia. Dwutraktowy układ piwnic powtórzono na poziomie parteru, gdzie na osi pierwszego traktu umieszczono sień z klatką schodową. Cechą wyróżniającą rozplanowanie wnętrz było umieszczenie pomieszczeń reprezentacyjnych w trakcie frontowym, a nie od strony ogrodu. Powodem takiego rozwiązania był brak bezpośredniego powiązania z ogrodem dworskim, który oddzielała fosa.

Ostatnia faza przebudowy dworu nastąpiła około połowy XIX stulecia, kiedy to zniesiono dwubiegowe zewnętrzne schody, a główne wejście poprzedzono werandą. Zamurowano też pierwotne wejście do piwnic, umieszczając je w powiększonym otworze okiennym po wschodniej stronie dawnego wejścia. Narożniki elewacji północnej ogrodowej przemurowano i dobudowano parterowy aneks z tarasem. Wnętrza zaaranżowano tak, by uzyskać dodatkową przestrzeń: kuchnię umieszczono w północno-zachodniej części piwnic, klatkę schodową przeniesiono do drugiego traktu, tworząc w trakcie frontowym amfiladowy układ trzech reprezentacyjnych sal. Wymieniono stolarkę na parterze oraz tynki zewnętrzne.

Do czasów II wojny światowej posiadłość pozostawała w rękach rodziny Loeper. Po 1945 r. dwór został przejęty przez państwo, a następnie przekazany Urzędowi Gminy w Radowie Małym. Zamieszkały do lat 60. XX w., na skutek braku bieżących napraw i należytego nadzoru ulegał dewastacji. Zrujnowany budynek w 1987 r. został przejęty przez Archiwum Państwowe w Szczecinie. Obiekt poddano generalnemu remontowi i rewaloryzacji. Obecną formą architektoniczną dwór nawiązuje do stanu z lat 80. XVIII stulecia i jest charakterystycznym przykładem baroku pomorskiego.