Darłowo - zamek

Konstanty Kontowski

Widok od strony dziedzińca (fot. G.Solecki)

Wieża i skrzydło południowe (fot. G.Solecki)

Gotycka sala na parterze skrzydła północno-wschodniego (fot. G.Solecki)

Zamek w Darłowie jest jedną z najokazalszych budowli, jakie pozostawiła po sobie panująca na Pomorzu do połowy XVII w. dynastia zachodniopomorskich Gryfitów. Wybudowany został na wyspie młyńskiej, przyległej do obrzeża miasta od strony południowo-wschodniej. Lokalizacja w bezpośredniej bliskości z wodą stanowiła wzmocnienie obronności miasta od ataku drogą wodną, a jednocześnie uniezależniała całe założenie zamkowe od fortyfikacji miejskich. Fundatorem zamku był książę Bogusław V, który w 1352 roku nabył wyspę wraz z młynem od rodziny Behrów, i prawdopodobnie wówczas przystąpił do jego budowy. W ciągu dwudziestu lat obiekt wyrósł na tyle, że mógł nadawać się już do zamieszkania. W 1372 roku odbył się tutaj pierwszy zjazd książęcy, zatwierdzający podział księstwa na dzielnice.

Pierwotny zamek z cegły założony został na rzucie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 31 x 34 m. Od południa posiadał wysuniętą na osi muru trzykondygnacyjną wieżę bramną. Pod przejazdem bramnym znajdowały się dwie przesklepione cele, na wyższych kondygnacjach kaplica, a powyżej zbrojownia. Całość wieży zwieńczono tarasem. Po obu stronach wieży oraz wzdłuż wschodniej linii muru obwodowego stały zabudowania zamkowe z czteroosiową salą rycerską. Po przeciwnej stronie wieży, w murze obwodowym północnym, znajdowała się obronna brama, nad którą nadbudowano strzelnicę z gankiem dla straży. Wejście na poziom obronny prowadziło schodami w grubości muru. Stronę północno-zachodnią zamykał mur obwodowy o wysokości około 14 m. Technika budowlana i sposób dekorowania bryły zamku blendowaniem detalu znajdują analogie w zachowanych średniowiecznych obwarowaniach miejskich bram Sławna i Darłowa. Wskazuje to na zaangażowanie jednego warsztatu do obu tych przedsięwzięć budowlanych.

Pierwszym władcą, który unowocześnił system obronny i rozbudował zamek, był Eryk I Pomorski, rezydujący na zamku w latach 1449-59. W obrysie pierwotnych murów obwodowych książe wybudował jednotraktowe niepodpiwniczone skrzydło, dostawione do wewnętrznej części muru zachodniego oraz opasał zamek drugim obwodem murów obronnych. Jemu przypisuje się nadto przekrycie sali rycerskiej sklepieniem gwiaździstym. Po śmierci Eryka zamek stał się siedzibą księżnej Zofii, która przez długie lata przebywała tu wraz z synem Bogusławem X, późniejszym władcą Księstwa Pomorskiego. Książe Bogusław X około roku 1480 dokonał kolejnej rozbudowy zamku. Rozebrano wówczas skrzydło "erykowskie" i dostawiono nowe od strony zewnętrznej, na całej długości muru obwodowego zachodniego. Było to skrzydło podpiwniczone, trzykondygnacyjne, mieszczące na parterze pomieszczenia gospodarcze, a na kondygnacjach wyższych apartamenty dworskie. Od bliskiego sąsiedztwa z rzeką Wieprzą nazywano je skrzydłem wieprzańskim. W ten sposób zamek stanowił jednolitą, zamkniętą całość z wewnętrznym dziedzińcem. Poprzez modernizację funkcji mieszkalnej, jaką było dostawienie kolejnego skrzydła i poszerzenie wymiarów dziedzińca, siedziba książęca zmieniła zasadniczo swój charakter. Zamek przestawał być warownią, stając się przede wszystkim rezydencją o cechach obronnych.

Kolejny rezydent zamku, książę Barnim XI uznał, że siedziba jest za mała dla rosnących potrzeb dworu. W latach 1523-38 nadbudował o dwie kondygnacje skrzydło wschodnie i podniósł o jedno piętro skrzydło południowe. Powstały w ten sposób najbardziej reprezentacyjne sale: sala przyjęć, zwana także balową, na niższej kondygnacji oraz zespół apartamentów mieszkalnych powyżej. Usprawnił nadto uciążliwą dotąd komunikację między poszczególnymi kondygnacjami, budując na zewnątrz dwie spiralne klatki schodowe. Również wieżę podwyższył o dwie kondygnacje. Mecenasem następnej rozbudowy był książę Jan Fryderyk, który pod koniec XVI wieku na zewnątrz muru obwodowego, w miejscu dawnej furty, dostawił niepodpiwniczony budynek mieszkalny z przejazdem bramnym. Po obu stronach przejazdu znajdowały się pomieszczenia gospodarcze. Wyższe kondygnacje zajmowały pomieszczenia jadalni, sypialni i krawca zamkowego. Elewację zewnętrzną budynku otynkowano i dekorowano silnie wystającymi gzymsami międzyokiennymi.

Historię zamkowego mecenatu zamykają dokonania ostatniego księcia - Bogusława XIV, który w 1624 r. odbudował zniszczone pożarem skrzydło wschodnie. W dawnej sali rycerskiej zrezygnował z odtworzenia sklepienia gwiaździstego, zastępując je polichromowanym stropem belkowym. W murach obwodowych pomieszczeń II i III kondygnacji skrzydła wschodniego polecił wybić otwory okienne, aby doświetlić wnętrza, a kondygnację najwyższą skrzydła wieprzańskiego doświetlił wzniesionymi wystawkami.

Po bezpotomnej śmierci Bogusława XIV w 1637 roku zamek przejęła księzna-wdowa Elżbieta, która stała się ostatnim mecenasem sztuki na zamku w Darłowie. Księżna dokończyła rozpoczętą przebudowę sali rycerskiej, przystosowując ją do funkcji sakralnej. Od roku 1639 jako poświęcona kaplica zamkowa pw. św. Elżbiety służyła wiernym. Księzna wyposażyła ją w najznakomitsze dzieła sztuki: w srebrny ołtarz wykonany wg projektu Jana Körvera przez złotników augsburskich K i Z Lenckerów, przyścienną ambonę wspartą na stojącej postaci anioła, portrety Lucasa Cranacha i dzieła Albrechta Dürera.

Po śmierci Elżbiety (1653 r.) zamek stał się własnością margrabiów brandenburskich i całkowicie utracił funkcję reprezentacyjną. Powoli następował jego upadek. Skrzydło wieprzańskie spłonęło w wyniku uderzenia pioruna i nigdy już nie zostało odbudowane. Przypadkowe funkcje, jak magazyn soli w kaplicy zamkowej w XVIII wieku, szpital wojskowy dla żołnierzy napoleońskich (w latach 1806-07), magazyn zbożowy oraz więzienie (1833 r), prowadziły do dalszej degradacji obiektu. Dopiero na początku XX wieku, dzięki staraniom regionalisty i miłośnika przeszłości Karla Rosenowa, zamek odzyskał częściowo dawną świetność. Po remoncie przeprowadzonym w latach 30. jego pomieszczenia przeznaczono na siedzibę muzeum z bogatymi zbiorami archeologii, etnografii, rzemiosła i sztuki pomorskiej oraz przyrody Bałtyku. Muzeum w zamku istnieje do dzisiaj. Działało nieprzerwanie nawet w czasie II wojny światowej. Po jej zakończeniu, już 1 lipca 1945 roku, uroczyście otwarto w zamku Muzeum Regionalne.

Od 1971 roku zamek poddano remontowi kapitalnemu i zabiegom rewaloryzacyjnym. Prace prowadzono przez Pracownie Konserwacji Zabytków w Szczecinie przebiegały wieloetapowo i zakończono je dopiero w 1988 roku. Od tego czasu Zamek ponownie funkcjonuje jako muzeum regionalne. Zwiedzającym prezentuje wystawy dotyczące sztuki i rzemiosła pomorskiego, przyrody i gospodarki morskiej, a także sztuki dalekiego wschodu.