Stolec - pałac

Radosław Walkiewicz

Fragment fasady pałacu (fot. G.Solecki)

Fasada pałacu, zdjęcie z 1933 r.

Fragment neobarokowej bramy (fot. G. Solecki)

Barokową rezydencję w Stolcu zbudował w latach 1726-28 Jürgen Bernhard von Ramin. Pałac, przebudowany pod koniec XVIII i na początku XX wieku, dużo stracił z oryginalnego rozplanowania i wystroju, zachowując jedynie zewnętrzny kształt bryły i podziałów elewacji, zrealizowanych w kostiumie baroku północnego.

W rozplanowaniu zespołu, złożonego z pałacu, ogrodu i budynków gospodarczych, twórca projektu nawiązał do znanego nam z Siemczyna typu założenia "pomiędzy dziedzińcem i ogrodem". Mocno wyeksponował zasadę długiego dojazdu do fasady od strony drogi wiejskiej i wyniesienia pałacu ponad poziom terenu, poprzez usytuowanie go na nasypie i wybudowanie wysokich piwnic. Pałac uzyskał plan zbliżony do kształtu odwróconej litery E, z prostokątnym korpusem i trzema ryzalitami od strony ogrodu. Dwukondygnacyjną bryłę przykryto mansardowym dachem, ryzalit centralny zwieńczono trójkątnym tympanonem. Elewacje podzielono boniowanymi lizenami i prostokątnymi oknami ujętymi opaskami i kluczami. W tympanonie wieńczącym fasadę, w bujnych zwojach liści akantu, umieszczono tarcze herbowe Raminów. Wejście do wnętrz przy fasadzie i elewacji ogrodowej poprzedzono okazałymi schodami z wazami po bokach. Wnętrze parteru z holem na osi centralnej i okazałą trzybiegową klatką schodową rozplanowano w układzie dwutraktowym z apartamentami połączonymi amfiladowo. Na parterze, zgodnie ze zwyczajem z początku XVIII wieku, umieszczono funkcje reprezentacyjne, na piętrze sypialnie i pokoje gościnne. Pomieszczenia gospodarcze umieszczono w piwnicach. Przedłużeniem wnętrz od strony zachodniej był ogród, który rozciągał się na osi środkowej pałacu, a skomponowany był symetrycznie z czterech kwater rozdzielonych alejkami ułożonymi krzyżowo.

Pod koniec XVIII wieku w pałacu przeprowadzono remont, w wyniku którego do fasady dobudowano kolumnowy portyk, a we wnętrzach zlikwidowano apartamenty na rzecz większej ilości pomieszczeń skomunikowanych z korytarzem wydzielonym w połowie szerokości budynku. Wkrótce potem skończył się okres świetności majątku, który ostatecznie Raminowie sprzedali w 1869 roku. Na początku XX wieku nastąpiły kolejne przekształcenia pałacu z polecenia ówczesnego właściciela Franza Stocka. Z jego inicjatywy teren parku od strony drogi wiejskiej ogrodzono kutym płotem z reprezentacyjną bramą na osi fasady pałacu. Rozebrano schody przy elewacji ogrodowej, wznosząc na ich miejscu przeszkloną werandę. We wnętrzu wycięto jeden bieg głównej klatki schodowej, budując jednocześnie nowe schody i windę po lewej stronie holu. Wtedy również powiększono ogród o tereny leśne, nadając im charakter parku krajobrazowego. Na północnym zboczu skarpy zbudowano pompatyczne schody prowadzące nad brzeg jeziora, ujęte litymi balustradami, z ustawionymi na nich wazonami i wazami ogrodowymi. W takim kształcie, poza wystrojem wnętrz, pałac przetrwał do naszych czasów.

Po 1945 roku, przez ponad pół wieku, pełnił funkcję strażnicy wojskowej. W trakcie prowadzonych wtedy prac remontowych i adaptacyjnych z wnętrz usunięto elementy dawnego wystroju: piece, kominki i sztukaterie. Wymieniono również podłogi i część stolarki okien. Z bogatej niegdyś dekoracji wnętrz przetrwały nikłe relikty faset i plafonów na stropach, konchowe wnęki oraz fragmenty okazałej klatki schodowej w postaci jednego biegu z balustradą wypełnioną pełnymi, plastycznie wyrzeźbionymi tralkami. Aktualnie pałac, będąc własnością samorządu powiatowego, nie jest użytkowany.

Z pałacem wiążą się dzieje miejscowego kościoła i dwóch zespołów zabudowań gospodarczych leżących nieopodal. Kościół, ufundowany w 1735 roku przez Jürgena Bernharda von Ramin, był przez lata miejscem pochówków członków rodu. Na miejscowym cmentarzu do dziś zachował się barokowy pomnik Jürgena Berndta von Ramin, rzadki na Pomorzu przykład figuralnej rzeźby nagrobnej. Równie rzadkie są zabudowania gospodarcze, kamienno-ceglane stajnie, obory, stodoły i owczarnie wzniesione w tym samym czasie co kościół.